عصمت و برخی مفاهیم کلامی همسو با آن در قرآن از نگاه مفسران شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

عصمت موهبتی الهی و ملکه‌ای علمی و نفسانی است که پیشینة آن به خلقت آدم ابوالبشر به عنوان حجت الهی برمی‌گردد. این ملکه، انسان را از بدی در فکر و عمل حفاظت می‌کند. هر یک از مفسران دربارة مفاهیم و موضوعات همسو با عصمت که غالباً ذیل داستان‌های قرآنی انبیاء آمده، به میزان توان علمی، عقلی خود و متأثر از منابع روایی سخن گفته‌‌اند. امکان و گسترة تأثیر شیطان بر معصوم، خوف، اجتهاد، پندار و ضلالت، موضوعات گزینش شده در این مقاله است که در آن‌ها نه تنها بین آراء مفسران اختلاف وجود دارد بلکه گاه دیدگاه یک مفسر در موضوعات مذکور دچار تعارض و نوسان است و نشان می‌دهد مبانی و دیدگاه مفسر در موضوعی مثل عصمت و مسائل مربوطه، معین و مشخص نیست. ضرورت پژوهش فراگیر آیات داستانی و توجه ثانویه به روایات مربوطه راه حل این تناقضات است. خروجی این پژوهش که به شیوه توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای فراهم آمده است، الگوپذیری انبیاء و حجج الهی را ممکن و از ورود پندارهای نادرست جلوگیری می نماید

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن اثیر، مجد الدین؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق: طاهر أحمد الزاوی، محمود محمد الطناحی، قم، مؤسسة إسماعیلیان للطباعة و النشر و التوزیع، 1364 ش.
    2. ابن سعد، محمد؛ الطبقات الکبری، تعلیق: سهیل کیالی، بیروت، دارالفکر، 2000م-1420ق.
    3. ابن فارس، احمدبن فارس(395ق)؛ معجم مقاییس اللغه، مصحح: محمدهارون عبدالسلام، قم، مکتب الاعلام، بی‌تا.
    4. ابن منظور افریقی(711م)؛ لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405.
    5. .....................................؛ لسان العرب، بی‌جا، نشر ادب الحوزه، 1405.
    6. ابن منظور محمد بن مکرم؛ لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414.
    7. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر فی تفسیر‌القرآن، بیروت، مؤسسه التاریخ، الطبعة الاولی، 1420.
    8. الجرجانی، القاضی؛ شرح المواقف، تحقیق و شرح: علی بن محمد الجرجانی، مصر، مطبعة السعادة، 1325 - 1907 م.
    9. الجوهری؛ الصحاح اللغة، تحقیق: أحمد عبدالغفور العطار، دارالعلم للملایین، بیروت، لبنان، 1407 -1987 م.
    10. الشیخ الصدوق، ابی جعفرمحمدبن علی‌بن الحسین؛ عیون أخبار الرضا ع، تصحیح و تعلیق و تقدیم: الشیخ حسین الأعلمی، بیروت، لبنان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1404 - 1984م.
    11. العاملی، جعفر مرتضی؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، المرکز الاسلامی للدراسات، الطبعةالخامسة، 1427-2006م.
    12. العک، خالد عبدالرحمن؛ اصول التفسیر و قواعده، بیروت، دارالنفایس، ط. الثالث، 1414ق.
    13. ایازی، محمدعلی؛ قرآن و تفسیر عصری، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1375ش.
    14. تفتازانی، سعدالدین؛ شرح المقاصد فی علم الکلام، پاکستان، دارالمعارف النعمانیة، 1401-1981م.
    15. حلبی، علی‌اصغر؛ تاریخ علم کلام در ایران و جهان، تهران، انتشارات اساطیر، 1373.
    16. خرمشاهی، بهاء الدین؛ تفسیر و تفاسیر جدید، تهران، انتشارات کیهان، 1364ش.
    17. خسروپناه، عبدالحسین؛ کلام جدید، مرکز مطالعات و پژوهش‌هاى فرهنگى حوزه‌ علمیه، پاییز 1381.
    18. رازى، فخرالدین ابوعبدالله محمدبن عمر؛ مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
    19. رشیدرضا، محمد؛ تفسیر القرآن الکریم، الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفة، 1865-
    20. زنجانی، فضل الله؛ تاریخ علم الکلام فی الاسلام، تحقیق و تعلییق قسم الکلام فی مجمع البحوث الاسلامی، مشهد، الآستانة الرضویه المقدسه، 1417ق.
    21. سبحانی تبریزی، جعفر؛ محاضرات فی الالهیات، قم، جامعة مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1372ش.
    22. .................................؛ عصمةالانبیاء فی القرآن الکریم، قم، مؤسسه الامام الصادق، چاپ دوم، 1420ق.
    23. سید‌ قطب؛ فی ظلال القرآن، مترجم: مصطفی خرم‌دل، تهران، نشر احسان، چاپ دهم، 1387.
    24. سید مرتضی، علم الهدی؛ تنزیه الانبیاء و الائمه، تحقیق: فارس حسون کریم، قسم الفلسفة و علم الکلام الاسلامی، قم، بوستان کتاب(مرکز چاپ ونشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1380.
    25. شرقاوی، عفت؛ الفکر الدینی فی مواجهة العصر (اتجاهات التفسیر فی العصر الحدیث)، بیروت، دارالعوده، چاپ سوم، 1979م.
    26. شعراوى، محمد متولى؛ تفسیر الشعراوى، بیروت، اخبار الیوم، ادارة الکتب و المکتبات‏، 1991م.
    27. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه، 1417.
    28. طوسى، محمدبن حسن؛ التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
    29. عقاد، عباس؛ الفلسفة القرآنیة، قاهره، دارالهلال، 1962م.
    30. فضل‌الله، سید محمدحسین؛ تفسیر من وحى القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
    31. فیومی، احمدبن محمد؛ المصباح المنیر، بیروت، مکتبة لبنان، 1987م.
    32. محمدی ری‌شهری؛ میزان الحکمة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1362ش.
    33. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار، تحقیق: السید إبراهیم المیانجی، محمد الباقر البهبودی، بیروت، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، مؤسسة الوفاء، 1403 - 1983 م.
    34. مغنیه، محمدجواد؛ الکاشف، بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعةالاولی، 1968م.
    35. مفید، محمدبن محمد؛ تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید، قم، بوستان کتاب، 1382ش.
    36. نصر، حامد ابوزید؛ النص، السلطه والحقیقه، بیروت، المرکز الثقافی العربی، ط11955م.
    37. یوسفیان، حسن و شریفی، احمد حسین؛ پژوهشی در عصمت معصومان ع، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1377.