نقش علمای شیعه خراسان در گسترش علوم اسلامی در عصر تیموری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ اهل بیت ع جامعه المصطفی، قم، ایران

چکیده

پس از حملة مغول، در زمان تیموریان با ثبات حاکمیت مراکز علمی از درون اجتماع مسلمانان و همچنین شیعیان نمایان شدند. مقالۀ  حاضر در پی تبیین نقش علمای شیعۀ خراسان در گسترش علوم اسلامی در عصر تیموری است. یافته‌های این مقاله، که با بهره‌مندی از روش توصیفی-تحلیلی، انجام شده است، نشان می‌دهد عواملی نظیر همت و سخت‌کوشی عالمان شیعه، علم‌دوستی شماری از حاکمان تیموری، مهاجرت علما، تسامح دینی دولتمردان، گسترش قلمرو جغرافیای شیعی و پیوند تصوف و تشیع، در رونق علمی مراکز علمی شیعیان خراسان سهم بسزایی داشتند. شیعیان خراسان در شهرهای مشهد، نیشابور، هرات و سبزوار، مدارس دینی در اختیار داشتند. آن‌ها علاوه بر پرورش عالمان تأثیرگذار، در رشد و توسعۀ شاخه‌های متنوع از جمله فقه و اصول، فلسفه و کلام، اخلاق و عرفان، تاریخ و سیره و علم هیأت و نجوم، گام‌های مؤثری برداشتند که رهاورد این تکاپوی علمی را می‌توان در تألیف و نگارش آثار تحول‌آفرین و اثربخش خلاصه کرد.
 
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن بطوطه، محمد بن عبدالله؛ سفرنامه ابن بطوطه، ج 3، تحقیق عبدالهادی تازی، ریاض، آکادیمیه المملکة المغربیه، 1417ق.
  2. اشپولر، برتولد؛ تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ دهم، 1392ش.
  3. اعتماد السلطنه، محمد حسن بن علی؛ مراة البلدان، ج4، تحقیق عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران، 1367ش.
  4. افندی، عبدالله بن عیسی؛ ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج2و3، تحقیق احمد حسینی اشکوری، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی، 1431ق.
  5. امین، محسن؛ اعیان الشیعه، ج6، 5و8و 9، تحقیق حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403ق.
  6. آقاتهرانی، محمد محسن؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج1، 9، 11، 12، گرد آوری احمد بن محمد حسینی، بیروت، دار الاضواء، چاپ سوم، 1403ق.
  7. باخزری، نظام الدین عبدالواسع؛ منشأ الانشاء، به کوشش رکن الدین همایون فرخ، تهران، انتشارات دانشگاه ملی ایران، 1357ش.
  8. بغدادی غیاثی، عبدالله بن فتح الله؛ التاریخ الغیاثی، تحقیق طارق نافع الحمدانی، بغداد، مطبعة اسعد، 1975م.
  9. بغدادی، اسماعیل؛ هدیة العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین، ج1، تحقیق محمد مهدی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1951م.
  10. پی نن رشیدو؛ سقوط بغداد و حکمرانی مغولان در عراق، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس رضوی، 1368ش.
  11. جرجی زیدان؛ تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علمی جواهر کلام، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1365.
  12. جعفری، جعفر بن محمد؛ تاریخ یزد، تهران، انتشارات علمی-فرهنگی، چاپ سوم، 1384.
  13. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله؛ کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج1، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  14. حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله؛ زبدة التواریخ، ج4، تحقیق سیدکمال حاج سید جوادی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
  15. حسینى منشى، محمد میرک بن مسعود؛ ریاض الفردوس خانی، تحقیق و تصحیح: ایرج افشار و فرشته صرافان‏، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1385ش.
  16. حقیقت، عبدالرفیع؛ تاریخ جنبشی سربداران و دیگر جنبش‌های ایرانیان در قرن هشتم، تهران، آزاداندیشان، 1360ش.
  17. خامنه‌ای، سید علی؛ گزارشی از سابقه تاریخی و کنونی حوزه علمیه مشهد، مشهد، آستان قدس رضوی، 1365ش.
  18. خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین؛ تاریخ حبیب السیر، ج4و6، تهران، خیام، چاپ چهارم، 1380ش.
  19. زمچى اسفزارى، معین الدین محمد؛ روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات‏،‏ ج2، تحقیق و صحیح: سید محمد کاظم امام‏، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1338ش.
  20. سمرقندی، عبدالرزاق؛ مطلع السعدین و مجمع البحرین، ج3، تحقیق عبدالحسین نوایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.
  21. شایسته‌فر، مهناز؛ مجموعه آثار هنر اسلامی(12) هنر شیعی، تهران، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، 1384ش.
  22. شوشتری، قاضی نورالله؛ مجالس المؤمنین، ج1و2، تهران، اسلامیه، چاپ پنجم، 1391ش.
  23. عرفانیان، غلامعلی؛ فهرست کتب خطی کتابخانه آستان قدس، مشهد، 1362ش.
  24. فخرالدین صفی، علی بن حسین؛ رشحات عین الحیاة فی مناقب مشایخ طریقة النقشبندیه و آدابهم النبویه و اسرارهم الربانیة، تحقیق عاصم ابراهیم کیالی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1429ق.
  25. فوربز منز، بئاتریس؛ قدرت، سیاست و مذهب در عصر تیموریان، ترجمه حسن اسدی، تهران، انتشارات مولی، 1392ش.
  26. قربانی، ابوالقاسم؛ زندگینامۀ ریاضی‌دانان دورۀ اسلامی از سدۀ سوم تا سدۀ یازدهم هجری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم، 1375ش.
  27. قزوینی، یحیی بن عبداللطیف؛ لب التواریخ، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1386ش.
  28. کاتب، احمد بن حسین بن علی؛ تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، 1386ش.
  29. کنتوری، اعجاز حسین بن محمد قلی؛ کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، 1409ق.
  30. کوپاموی، محمد قدرت الله؛ تذکره نتایج الافکار، تحقیق یوسف بیگ باباپور، قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1387ش.
  31. لسترینج، گای؛ جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، هفتم، 1386.
  32. مرعشی، سید ظهیرالدین بن سید نصیر الدین؛ تاریخ طبرستان، رویان و مازندران، تحقیق محمد حسین تسبیحی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی شرق، 1345ش.
  33. موسوی‌ خوانساری‌؛ روضات‌ الجنات‌ فی‌ احوال‌ العلماء و السادات‌، ج3، 4، 7، تحقیق‌ اسدالله اسماعیلیان‌، قم، انتشارات دهاقانی(اسماعیلیان)، 1390ق.
  34. میرجعفری، حسین؛ تاریخ تیموریان و ترکمانان، اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان، چاپ پنجم، 1385ش.
  35. واصفی هروی، زین الدین محمود؛ بدایع الوقایع، ج2، تحقیق الکساندر بلدروف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349ش.
  36. یزدی، شرف الدین علی؛ ظفرنامه، ج1، تحقیق سعید میرمحمد صادق و عبدالحسین نوایی، تهران، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1387ش.
پژوهش های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
پاییز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 65-86

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار