نارضایی مذهبی شامیان از حاکمیت فاطمیان (تا پایان سدۀ چهارم هجری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسه علمی- تحقیقی مکتب نرجس علیهاالسلام مشهد

چکیده

فاطمیان در سال 359 ق توانستند شام را فتح کنند، اما با موفقیت چندانی رو‌به‌رو نشدند. شام در طول حکومت آنان بارها شاهد قیام مردم منطقه و ناآرامی و آشوب بود. این قیام‌ها نه تنها قوای فاطمی را به تحلیل می‌برد بلکه مردم را نیز به مشقت می‌انداخت تا آنجا که سرانجام خلیفۀ فاطمی معز، مجبور شد شخصاً برای ساماندهی امور، به شام لشکرکشی کند.
مقالۀ پیشِ رو با هدف بررسی زمینه‌های مذهبی این ناآرامی‌ها، به این سؤال اصلی پاسخ می‌دهد که نارضایی مذهبی مردم شام بر حاکمیت فاطمی چه تأثیری داشت. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد؛ شیوع مذهب اوزاعی که از هواداران بنی‌امیه شمرده می‌شد و تا اواخر قرن سوم به عنوان مذهب غالب شام به حیات خود ادامه داد، تعصب اهالی شام نسبت به مذهب سنت و مخالفت آنان با خاندان اهل‌بیت ع، خشونت لشکریان فاطمی نسبت به اهالی، خاطرۀ بد شامیان از عملکرد قرامطه و یکسان‌انگاری آنان با فاطمیان، مواجهه با فقهای شام و دور نگه داشتن آنان از مناصب دولتی از عواملی است که زمینه‌های نارضایی مذهبی شامیان را فراهم ساخت و بر تقابل و دشمنی دو گروه با یکدیگر دامن ‌زد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابراهیم حسن، حسن، طه، احمد شرف، عبیدالله المهدی، قاهره، مکتبة النهضة المصریة، 1366 ق.
  2. ابن اثیر، عزالدین، ابوالحسن علی، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385 ق/1965 م.
  3. ابن العدیم، کمال الدین ابوالقاسم عمر بن احمد، زبدﺓ الحلب فی تاریخ حلب، وضع حواشیه خلیل المنصور، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417 ق/1996 م.
  4. ابن تغری بردی، جمال الدین ابوالمحاسن یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک المصر و القاهره، قاهره، وزارﺓ الثقافه و الارشاد القومی، بی‌تا.
  5. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، بی‌جا، دارالکتب العلمیه، 1412 ق.
  6. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، ط الثانیه، 1408 ق/1998 م.
  7. ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الارناووط، دمشق، دارابن‌کثیر، 1406 ق/1986 م.
  8. ابن قلانسی، ابویعلی حمزه بن اسد، تاریخ دمشق، تحقیق سهیل زکار، دمشق، التکوین، 2007 م.
  9. ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407 ق/1986 م.
  10. ابن‌‌عساکر، ابوالقاسم‌علی‌بن‌حسن‌بن‌هبه‌الله، ‌تاریخ‌ مدینه ‌دمشق، ‌‌‌دراسه ‌و ‌تحقیق ‌‌علی ‌شیری، بیروت، دارالفکر، 1416‌ق.
  11. احمد، علی، الاندلیسیون و المغاربه فی بلاد الشام من نهایة القرن الخامس حتی نهایة قرن التاسع الهجری، دمشق، مکتبه الاسکندریه، 1989 م.
  12. احمس، حسن صبحی، الدعوی الفاطمیة، مکتبه مدبولی، قاهره، 2005 م.
  13. الاهل، عبدالعزیز سید، الامام الاوزاعی فقیه اهل الشام، قاهره، لجنه التألیف بالاسلام، 1386 ق.
  14. بادکوبه هزاوه، احمد؛ علی بیات و زینب فضلی، سیاست‌های مذهبی فاطمیان در مصر در دوره ی اقتدار، مطالعات تاریخ فرهنگی، سال اول، ش 3، بهار 1389 ش.
  15. تامر، عارف، الخلیفة الفاطمی الخامس العزیز بالله، بیروت، منشورات‌ دارالافاق الجدیده، 1982 م.
  16. تامر، عارف، المعز لدین لله الفاطمی، بیروت، منشورات دارالآفاق الجدیده، 1982 م.
  17. جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۸ش.
  18. الجونی، وفاء، دمشق و المملکة اللاتینیة فی القدس، بیروت، دارالفکر، 1982 م.
  19. چلونگر، محمد علی، مقایسه و تحلیل سیاست‌های مذهبی فاطمیان در مغرب و مصر تا پایان الظاهر، پژوهش‌های تاریخی، دوره 47، ش1، 1390 ش، ص34-19.
  20. حلاق، وائل، نشأﺓ الفقه الاسلامی و تطوّره، ترجمة ریاض المیلادی، بی‌جا، دارالمرارالاسلام، 2007 م.
  21. خضر عبید، طه، دور الاحداث فی العراق و بلاد الشام فی القرنین 2- 4 ق، مجمع العلمی العراق، المجلد الثانی و الخمسون، ربیع الثانی 1426 ق.
  22. دوادری، ابوبکر بن عبدالله، کنز الدور و جامع الغرر (الدرﺓ المضیه فی اخبار الدوله الفاطمیه)، تحقیق صلاح‌الدین منجد، بی‌جا، بی‌نا، 1380 ق/1961 م.
  23. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1413 ق.
  24. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسّسه الرساله، 1417 ق/1996 م.
  25. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق شیخ علی معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه،1406 ق.
  26. زرکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستحزبین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، ط الثامنیه، 1989 م.
  27. زکار، سهیل، اخبار القرامطه فی احساء الشام، العراق، الیمن، ریاض، دارالکوثر، 1410 ق.
  28. سرور، جمال‌الدین، النفوذ الفاطمی فی بلاد الشام و العراق فی القرنین الرابع و الخامس بعد الهجره، بی‌جا، دارالفکر العربی، 1964 م.
  29. سرور، جمال‌الدین، سیاست الفاطمیین الخارجیه، بی‌جا، دارالفکر العربی، 1386 ق.
  30. سمان محمد عبدالله، الاوزاعی عالم اهل الشام، نشریة الازهر، السنه الخامسه و الثلاثون، الجزء 6، شعبان 1383 ق، صص 696-693.
  31. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی الیمانی، حیدرآباد، مجلس دائره المعارف الیمانیه، 1382 ش.
  32. صنهاجی، ابی عبدالله محمد، تاریخ فاطمیان (اخبار ملوک بنی عبید و سیرتهم)، ترجمة حجت‌الله جودکی، تهران، امیرکبیر، 1378 ش.
  33. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387 ق.
  34. طقوش، محمدسهیل، تاریخ الفاطمیین فی شمالی افریقیه و مصر و بلاد الشام، بیروت، دارالنفائس، 1428 ق/2008 م.
  35. عریکیز، جمال محمد سالم، فقهاء الشام فی مواجهه الغزو الصلیبی، دمشق، عین للدراسات و البحوث الانسانیه و الاجتماعیه، بی‌تا.
  36. عنان، محمد عبدالله، الحاکم بامرالله و اسرار الدعوة الفاطمیة، قاهره، موسسه الخانجی، 1379 ق.
  37. فضلی، زینب؛ احمدرضا خضری، بازخوانی سیاست مذهبی فاطمیان در مغرب، تاریخ و فرهنگ، دوره 44، ش 1، شهریور 1391 ش، ص46-27.
  38. محمد علی، حسین، الصراعات‌الطائفیه ‌و المذهبیه و اثرها فی اسقاط الدوله الفاطمیه، مجله العلوم الانسانیه ‌جامعه بابل، المجلد 13، ش 1، 2012 م، ص392-381.
  39. مقریزی، تقی الدین احمد بن علی، اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمیین الخلفا، تحقیق جمال‌الدین شیال، قاهره، جامعه الاسکندریه، الطبعه الثانیه، 1416 ق/1996‌م.
  40. هالم، هاینتس، فاطمیان و سنت‌های تعلیمی و علمی آنان، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، نشر فرزان، 1377 ش.
  41. همدانی، محمد بن عبد الملک، تکمله تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387 ق.
پژوهش های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه
دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 2
بهار و تابستان 1402
آبان 1402
صفحه 87-108

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار