عقیدۀ امامت در کلام امامان شیعه در سدۀ نخست هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه دانشگاه علوم اسلامی‌رضوی

2 کارشناسی ارشد کلام اسلامی و پژوهشگر

چکیده

عقیدۀ امامت از مهمترین عقاید شیعۀ امامیه است که از سوی برخی اسلام‌شناسان غربی و متجددین مسلمان مورد تردید قرار گرفته است.آن‌ها بر این باورندکه ائمه ع در سدۀ نخست از این عقیده سخنی به میان نیاورده‌اند و این باور در اوایل سدۀ دوم شکل گرفته است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به گسترۀ بحث امامت، به بررسی درون‌دینی این مسئله پرداخته تا پاسخی برای این سؤال بیابد که آیا ائمه ع در سدۀ نخست از این عقیده سخن گفته‌اند؟ پس از واکاوی روایاتی که با موضوع امامت از سدۀ نخست به یادگار مانده و در کلام امام علی ع تا امام محمّد باقر ع نقل شده نتایجی برخلاف نظر شکاکان به دست آمد. این نتایج به وضوح نشان می‌دهد ائمه ع از همان آغاز، عقیدۀ امامت را به صورت کامل بیان کرده‌اند. در واقع آنچه حضرت علی ع در آغاز سدۀ نخست بیان کرده‌اند، از ائمه ع پس از ایشان نیز نقل گردیده است. آنان نه تنها از جایگاه و اهمیت اعتقاد به این مسئله سخن گفته‌اند بلکه به ویژگی‌های امام چون انتصاب از سوی خدا، علم و عصمت اشاره کرده و به تعداد ائمه ع و نام امامان پس از خود نیز تصریح کرده‌ و به تبیین عقیدۀ مهدویت هم پرداخته‌اند. این یافته‌ها پس از جمع‌آوری به روش توصیفی- تحلیلی به رشتۀ تحریر درآمد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن، ناصر مکارم شیرازی، قم، دارالقرآن الکریم، 1373ش.

    ** نهج البلاغه، حسین انصاریان، تهران، پیام آزادی، 1389 ش.

    *** صحیفه سجادیه، ترجمة حسین انصاریان، مشهد، به نشر، 1395 ش.

    1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبه آیه الله مرعشی النجفی، 1404 ق.
    2. ابن بابویه، محمّد بن علی، الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1362 ش.
    3. ابن بابویه، محمد بن علی، امالی، تهران، کتابچی، 1376 ش.
    4. ابن بابویه، محمّد بن علی، علل الشرایع، ترجمة محمد علی سلطانی، تهران، ارمغان طوبی، 1392 ش.
    5. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تهران، اسلامیه، 1395 ش.
    6. ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403 ق.
    7. ابن حنبل، احمدبن محمد، مسند الامام احمدبن حنبل، بی‌جا، مؤسسة الرساله، 1421 ق.
    8. ابن شهر آشوب، محمدبن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، 1379 ق.
    9. ابن طاووس، علی بن موسی، التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، قم، مؤسسه صاحب الامر، 1416 ق.
    10. ابن طاووس، علی بن موسی، اللهوف فی قتل الطفوف، ترجمة عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، بی‌جا، دفتر نشر نوید اسلام، 1378 ش.
    11. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415 ق.
    12. ابن کثیر، البدایة والنهایة، بی‌جا، داراحیاء التراث العربی، 1408 ق.
    13. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ترجمة هاشم رسولی محلّاتی، تبریز، بنی هاشمی، 1381 ق.
    14. انصاری، محمد باقر، از حسین تا مهدی از کربلا تا ظهور، قم، دلیل ما، 1391 ش.
    15. بالا دستیان، محمد امین، محمد مهدی حائری پور، مهدی یوسفیان، نگین آفرینش1، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعودS، 1394 ش.
    16. بخاری، ابوعبدالله، صحیح بخاری، بی‌جا، دارالطوق النجاه، 1422 ق.
    17. پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، قم، زمزم هدایت، 1386 ش.
    18. ترمذی، محمّدبن عیسی، السنن ترمذی، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1998م.
    19. تمیمی آمدی، عبدالله بن محمد، غررالحکم ودررالکلم، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1410 ق.
    20. حاکم نیشابوری، ابو عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411 ق/1990 م.
    21. حمویی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، بیروت، مؤسسه المحمودی، بی‌تا.
    22. خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الاثر، قم، بیدار، 1401 ق.
    23. سلمی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، الاردن، مکتبه المنار، 1410 ق/ 1989 م.
    24. سلیمانیان، مصطفی، مقامات امامان ع، قم، کتاب فردا، 1398 ش.
    25. صالح، محمّد حسن، ارتباط مفهوم علم الکتاب و ولایت تکوینی اهل بیت ع، معرفت کلامی، س5، ش2، پاییز و زمستان 1393 ش، صص 118-99.
    26. صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمّد ع، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، 1404 ق.
    27. طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، بهراد جعفری، تهران، اسلامیه، 1381ش.
    28. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، تهران، اسلامیه، 1390ش.
    29. طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، 1414 ق.
    30. فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن و سنت و آثار متکلّمان، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، 1391 ش.
    31. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، بی‌جا، اسوه، بی‌تا.
    32. کامل، سلیمان، یوم الخلاص فی ظل القائم المهدی عج، قم، دارالمجتبی، 1427 ق/ 2006 م.
    33. کدیور، محسن، قرائت فراموش شده، بازتاب اندیشه، ش 76، مرداد1385 ش، صص578-575.
    34. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407 ق.
    35. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1429 ق.
    36. کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، بی‌جا، بی‌تا.
    37. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران، مؤسسه الطبع والنشر فی وزاره الارشاد الاسلامی، 1410 ق.
    38. گنجی، حسین، امام‌شناسی، قم، مجمع جهانی شیعه‌شناسی، 1386 ش.
    39. مادلونگ، فرقه‌های اسلامی، ترجمة ابوالقاسم سرّی، بی‌جا، اساطیر، 1377 ش.
    40. مجلسی، محمّد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی، 1403 ق.
    41. مجمع عالی حکمت اسلامی، نقد و بررسی نظریۀ تطور تاریخی تشیع، قم، حکمت اسلامی، 1395ش.
    42. مدرسی طباطبایی، حسین، مکتب در فرایند تکامل؛ نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخست، ترجمة هاشم ایزد پناه، تهران، کویر، 1386 ش.
    43. مرعشی، نورالله، احقاق الحق وازهاق الباطل، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، 1409 ق.
    44. مسلم بن حجّاج، صحیح مسلم، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، بی‌تا.
    45. مطهری، مصطفی، نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل‌بیت ع، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1394 ش.
    46. معرفت، محمّد هادی، ولایت تکوینی، تهران، مؤسسه امام صادق ع، 1377 ش.
    47. مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، 1413 ق.
    48. ملّا نوری شمسی، محمد رضا، بررسی منابع علم امام با تکیه بر روایات کتاب بصائرالدرجات، هفت آسمان، س17، ش65، 1394ش، صص20-5.
    49. نعمانی، محمدبن ابراهیم، الغیبة للنعمانی، تهران، نشر صدوق، 1397 ق.
    50. هاجسون، مارشال، فرقه‌گرایی تشیع نخستین، ترجمة اکبر باقری، هفت آسمان، س21، ش77، پاییز و زمستان 1398ش، صص57-25.
    51. هاشمی، علی، ماهیت علم امام ع بررسی تاریخی و کلامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، 1396ش.
    52. هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ترجمة محمد انصاری زنجانی خوئینی، قم، الهادی، 1405 ق.
    53. یزدی حائری، علی، الزام الناصب فی اثبات الحجه الغائب، بیروت، مؤسسه الأعلمی، 1422 ق.