واکاوی و تحلیل بیان مجالس سوگواری پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) در تذکره الشهداء کاشانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

مقتل‌نگاری شیوه‌ای از تاریخ‌نگاری اسلامی است که بخش قابل‌توجهی از آن به گزارش و شرح وقایع کُشته‌شدگان اهل‌بیت ع و به طور خاص به جریان شهادت امام حسین ع و یارانش اختصاص یافته است. کتاب «تذکرةالشهداء» نوشتۀ ملا حبیب الله شریف کاشانی (متوفای 1340ق) از جمله مقاتل مهم در زمینۀ شهادت امام حسین ع است که بر نوشته‌های پس از خود تأثیر فراوان گذاشته است. مهمترین و مشهورترین قرائت از واقعۀ عاشورا در «تذکرةالشهداء» قرائت حُزن‌انگیز و احساسی - عاطفی است که کاشانی در آن به توصیف مجالسی می‌پردازد که بعد از شهادت امام حسین ع برگزار شده است. در این پژوهش با تکیه بر کتاب «تذکرةالشهداء» و با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی و نقد مجالس سوگواری که پس از شهادت امام حسین ع رخ داده، پرداخته خواهد شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که کاشانی در خلال بیان مجالس سوگواری و ضمن ذکر مصیبت، با بیان روایات مربوط به آمرزش گناهان گریه‌کننده و گریاننده بر مصیبت سیدالشهداء، توصیه به گریستن و تباکی در عزای آن حضرت و همچنین ذکر مجالس تعزیت از طریق اخبار احساسی و غیرتاریخی با تکیه بر اشعار گوناگون، هدف برانگیختن عواطف خواننده را داشته است. او در این خصوص به اخبار عاشورایی مبتنی بر مرثیه‌سرایی و خواب و رؤیا نیز توجه داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. قرآن کریم.
    1. ابن اعثم کوفی، احمد بن محمد، الفتوح، ج 5، بیروت، دارالکتب الاسلامیة، 1406ق.
    2. ابن الغضائری، احمد بن حسین، الرجال، محقق محمدرضا حسینى جلالى، قم، مؤسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، 1422ق.
    3. ابن المشهدی، محمّد بن جعفر، المزار الکبیر، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1378ش.
    4. ابن بابویه، محمّد بن علی، الخصال‌، محقق و مصحح على اکبر غفارى، قم، جامعه مدرسین‌، 1362ش.
    5. ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع و الاحکام، قم، مکتبة الحیدریة، 1383ش.
    6. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب، محقق و مصحح محمد حسین آشتیانی و هاشم رسولی، ج 4، قم، علامه، 1379ق.
    7. ابن طاووس، علی بن موسی، الملهوف على قتلى الطفوف، المحقق الشیخ فارس تبریزیان «الحسّون»، تهران، دار الأسوة للطباعة والنشر، 1417ق.
    8. ابن عدی، أبو أحمد، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق عادل أحمد عبد الموجود و علی محمد معوض، شارک فی تحقیقه عبد الفتاح أبو سنه، بیروت، الکتب العلمیه، 1418ق.
    9. ابن غضائری، احمد بن‌ حسین، الرجال، تحقیق سید محمدرضا الحسینی الجلالی، قم، دارالحدیث، 1422ق.
    10. ابن قولویه القمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تهران، مکتبة الصدوق، 1375ش.
    11. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، مرتضویه، 1356ق.
    12. ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1419ق.
    13. ابومخنف، لوط بن یحیی، وقعة الطف، محقق محمدهادی یوسفی غروی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1367ش.
    14. حلّی، حسن بن داوود، کتاب الرجال، تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، نجف، مطبعة الحیدریة، 1392ق.
    15. خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین ع، قم، انوار الهدی، 1423ق.
    16. خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج 16-12، قم، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، 1409ق.
    17. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، اخبارالطوال، تحقیق عبد المنعم عامر و مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الشریف الرضی، 1373ش.
    18. ذهبی، محمد بن أحمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر، 1382ش.
    19. رفعت، محسن، «نقد و بررسی روایت انگاره‌ها و گزاره‌های متفرد عاشورایی در تذکرة‌الشهداء میرزاحبیب شریف کاشانی»، حدیث حوزه، ش 19، پاییز و زمستان 1398ش، صص 93-61.
    20. زهرانی، احسان، اندیشه‌های حسینی و شصت مجلس مصیبت از تذکرة‌الشهداء شریف کاشانی، قم، الطیار، 1380ش.
    21. شریف کاشانی، ملا حبیب الله، تذکرةالشهداء، تحقیق و تعلیق و تهذیب مؤسسه فرهنگی شمس الضحی با همکاری عباس محمد قلیان، ج 1-2، تهران، شمس الضحی، 1384ش.
    22. طوسی، محمد بن حسن، إختیار معرفه الرجال‌، محقق و مصحح محمد بن الحسن طوسى، حسن‌ مصطفوى، ج 1، ‌مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
    23. طوسی، محمد بن حسن، امالی، محقق و مصحح مؤسسة البعثة، قم، دارالثقافة، 1414ق.
    24. طوسی، محمّد بن الحسن، التبیان فی تفسیر‌ القرآن‌، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    25. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج 8، تهران، دار الکتب العلمیة، 1365ش.
    26. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، محقق جواد قیومى اصفهانى، قم، مؤسسة النشرالاسلامی، 1373ش.
    27. طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، محقق و مصحح عباد الله تهرانى و على احمد ناصح، قم، دار المعارف الإسلامیة، 1411‌ق.
    28. طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، لبنان، مؤسسة فقه الشیعه بیروت، 1411ق.
    29. کاشانی، حبیب الله، تذکرة‌الشهداء، تهران، مؤسسه فرهنگی شمس الضحی، 1390ش.
    30. الکفعمی العاملی، ابراهیم بن على، المصباح جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة، قم، ‌دار الرضى (زاهدى)، 1405ق.
    31. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45-44، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
    32. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (حماسه حسینی)، تهران، صدرا، بی‌تا.
    33. مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
    34. النجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، محقق سید موسى شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1374ش.
پژوهش های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
پاییز و زمستان 1402
بهمن 1402
صفحه 9-34

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار