نقش تربیت معنوی درفرایند تمدن سازی (با تکیه بر اندیشه علامه جعفری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت ع، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دکتری دین‌پژوهی؛ پژوهشگر و مدرس دانشگاه

3 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام و مدرس دانشگاه،‌ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

تمدن، اصل تعالی فرهنگی و پذیرش نظم اجتماعی است. هر تمدنی برای پویایی و اعتلای خود بر ارکانی استوار است. این ارکان نیز نیازمند بستری مناسب برای پرورش فرصت‌های تمدن‌سازی است که تربیت معنوی چنین بستری را فراهم می‌کند. تربیت معنوی افراد جامعه از یک‌سو خود بر مبانی‌ای استوار است که زمینه‌ساز شکل‌گیری و اعتلای تمدن است و از سوی دیگر، جامعۀ متمدن، با تکیه ‌بر همان مبانی می‌تواند در یک پیوستار، زمینۀ اعتلای معنوی و بقای تمدن را فراهم کند. نظر به اهمیت این مسئله، در این پژوهش تلاش شده با روش توصیفی-تحلیلی و واکاوی دیدگاه علامه جعفری، نقش تربیت معنوی در فرایند تمدن‌سازی تبیین شود. هرچند تربیت معنوی به‌صورت خاص در اندیشۀ علامه جعفری نیامده ولی با واکاوی آرای ایشان در مورد تربیت می‌توان گفت وظیفۀ اساسی تعلیم و تربیت در حیات معقول، گردیدنِ تکاملیِ نظام روحی و روانی متعلم با فراگیری اصول اساسی تربیت است. کاوش در اندیشۀ علامه جعفری با تکیه بر مبانی‌ای چون ایمان به خدا، تفکر و اندیشه‌ورزی، کرامت انسانی، اختیار، آزادی، محبت و اخلاق این نتیجه را به دست داد که لایه‌های تمدن‌ساز با نظر به این مبانی در چند سطح قابل تبیین است. در واقع تمدن‌سازی نیازمند نظام‌سازی از طریق قانونمندی و اجرای آن، حق‌محوری، پرهیز از فساد و نیز پیشگامی مسئولان در صلاح و پاکی درون است. علاوه بر این تربیت نیروی انسانی و حرکت به سمت مدینۀ فاضله هم از طریق خودخواهی مسئولیت‌زا و انصاف‌محوری محقق می‌شود. لایۀ دیگری که برای تمدن‌سازی نیاز است حضور در صحنه و توجه به عظمت آرمان‌های افرادی است که در فرایند تربیت معنوی به دنبال اعتلای تمدن هستند. به بیان بهتر تصعید آزادی به اختیار، خدمت به بشریت و حرکت تکاملی دل‌ها رقم‌زنندۀ این اعتلاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. قرآن کریم.
    1. ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، ترجمة محمد پروین گنابادی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، 1375ش.
    2. اسدیان شمس، علی و عبدالله نصری، «عوامل انگیزشی وحدت‌بخش برای رسیدن به یکپارچگی ایدئال در تمدن از دیدگاه علامه جعفری»، نقد و نظر، سال 24، ش‌3، 1398ش، صص 30-6.
    3. اسدیان شمس، علی و عبدالله نصری، «نقش مؤلفه‌های نفسانی در پی‌ریزی تمدن در اندیشه علامه جعفری»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش 38، 1399ش، صص24-7.
    4. بنی‌هاشمی، سید محمد و سعید مقدس، درآمدی بر تربیت عقلانی، ج 1، تهران، انتشارات منیر، 1389ش.
    5. جعفری، محمدتقی، اخلاق و مذهب، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1379ش الف.
    6. جعفری، محمد تقی، ارکان تعلیم و تربیت، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1399ش.
    7. جعفری، محمدتقی، امر بین الامرین، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1390ش الف.
    8. جعفری، محمدتقی، آفرینش و انسان، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1386ش ج.
    9. جعفری، محمدتقی، تاریخ از دیدگاه امام علی ع، تهران، تنظیم و نشر آثار علامه جعفری، 1377ش.
    10. جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه (27 جلد)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378-1357ش.
    11. جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، ج 12، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1386ش د.
    12. جعفری، محمدتقی، تعاون الدین و العلم، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1379ش ج.
    13. جعفری، محمدتقی، تمدن‌ها، مبانی و ارتباطات، گردآوری و تنظیم و تلخیص محمدرضا جوادی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1379ش ب.
    14. جعفری، محمدتقی، حقوق بشر، مقایسه و تطبیق دو نظام: اسلام و غرب، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1390ش ب.
    15. جعفری، محمدتقی، حکمت اصول سیاسی اسلام: ترجمه و تفسیر فرمان علی به مالک اشتر، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1386ش الف.
    16. جعفری، محمدتقی، حیات معقول، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1389ش.
    17. جعفری، محمدتقی، شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1386ش ب.
    18. جمشیدی، مهدی، «جامعه‌شناسی تاریخی تمدن در اندیشه علامه جعفری»، علوم انسانی اسلامی صدرا، ش 11 و 12، 1393ش.
    19. داودی، محمد، سیره تربیتی پیامبر و اهل‌بیت ع، ج 2، تربیت دینی، زیر نظر علیرضا اعرافی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386ش.
    20. داودی، محمد، سیره تربیتی پیامبر و اهل‌بیت ع، ج3، تربیت اخلاقی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش.
    21. داوودی، محمد، «تأملی در هدف تربیت اعتقادی»، تربیت اسلامی، ش‌9، 1388ش، صص 62-47.
    22. دورانت، ویل، تاریخ تمدن، مشرق زمین گاهواره تمدن، تهران، علمی و فرهنگی، 1382ش.
    23. زارعان، محمدجواد، «تربیت دینی و تربیت لیبرال»، معرفت، ش 33، 1379ش، صص 15-8.
    24. زرین‌کوب، عبدالحسین، کارنامه اسلام، تهران، امیرکبیر، 1369ش.
    25. سلحشوری، احمد، «حدود و ثغور و تربیت اخلاقی، تربیت معنوی و تربیت دینی»، رهیافتی نو در مدیریت آموزش،ش 2، 1390ش، صص 41-5.
    26. سید قطب، سید ابراهیم حسین، آینده در قلمرو اسلام، ترجمة آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1369ش.
    27. لوکاس، هنری، تاریخ تمدن، ترجمة عبدالحسین آذرنگ، ج 1، تهران، کیهان، 1366ش.
    28. ملکی، مصطفی و غلامرضا زارعی، «فلسفه و غایت تمدن ناب در اسلام بر اساس آراء و اندیشه‌های علامه جعفری»، پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، ش 22، 1396ش، صص 69-45.
    29. میرعرب، فرج الله، تربیت اعتقادی و معنوی با نگاهی قرآنی، قم، بوستان کتاب، 1392ش.
    30. میلر، جان پی، آموزش‌ و پرورش و روح، ترجمة نادر قلی قورچیان، تهران، نشر فراشناختی اندیشه، 1380ش.
    31. نصری، عبدالله، آری‌گویی به زندگی: معنای زندگی از دیدگاه علامه جعفری و متفکران غرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1396ش.
    32. هانتینگتون، ساموئل، نظریه برخورد تمدن‌ها، ترجمه مجتبی امیری، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1374ش.
    33. Carr, David, Towards a Distinctive Conception of Spiritual Education, Oxford Review of Education, Vol. 21, No. 1, pp. 83-98,1995.
    34. Hand, Michael, the Meaning of Spiritual Education, Oxford Review of Education: Vol. 29, No.3,2003.
پژوهش های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
پاییز و زمستان 1402
بهمن 1402
صفحه 65-96

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار