مدرسه امام صادق علیه السلام؛ ویژگی‌ها و روش‌های پرورش نخبگان

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

دانش‌آموخته سطح سه مکتب نرجس علیها السلام مشهد، ایران

چکیده

در تاریخ اسلام از دیرباز، مساجد و خانه‌های دانشمندان، به عنوان مراکز پرورش نخبگان و انتقال دانش محسوب می‌شده است. امام صادق علیه السلام که به لحاظ علمی یکی از دانشمندان برجستة قرن دوم هجری به شمار می‌روند از روش‌های خاصی برای تربیت شاگردان استفاده می‌کردند که نقطة عطفی در گسترش دانش و تربیت نیروهای زبده در تاریخ آموزش قرن‌های نخست اسلامی محسوب می‌شود. تبیین این روش‌های تربیتی و چگونگی تعامل امام با نوابغ و استعدادهای برتر آن دورة تاریخی می‌تواند الگوی تربیتی مناسبی در نظام آموزشی امروز باشد. نوشتار پیش‌ رو با هدف تبیین روش‌های تربیتی امام صادق علیه السلام در پرورش نخبگان در پی پاسخگویی به این سؤال است که پیشوای ششم شیعیان برای پرورش نوابغ عصر خود از چه شیوه‌های تعلیمی و تربیتی استفاده نموده است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که امام علاوه بر حلقه‌های درس عمومی، در خانۀ خود نیز مدرسۀ خصوصی برای نخبگان رشته‌های مختلف علمی ترتیب داده و هر یک را در رشتۀ علمی خاصی آموزش می‌دادند و به نقد و ارزیابی عملکرد علمی آنان می‌پرداختند. از دیگر ویژگی‌های مدرسۀ امام صادق علیه السلام، رویکرد آینده‌پژوهانه در تربیت نخبگان، تشویق و الگوسازی، تخصص‌گرایی، تشکیل جلسات مناظره و روش‌های آموزش متنوعی همچون املا و نامه‌نگاری برای انتقال دانش بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمة ناصر مکارم شیرازی، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، قم، 1373ش.
    1. آل‌رضا، سیده آسیه، رحمت آبادی، اعظم، نگاهی بر نقش امام صادق ع در دانشگاه جعفری، تهران، مهر طاهر، 1393ش.
    2. ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبة آیت الله مرعشی، 1404ق.
    3. ابن حیون، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضایل الائمه الاطهار ع، حسینی جلالی، محمد حسین، قم، جامعه مدرسین، 1409ق.
    4. ابن ندیم، الفهرست، مصحح رمضان ابراهیم، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
    5. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دارالحیاء التراث العربی، 1421ق.
    6. اسد حیدر، الامام صادق† و مذاهب اربعه، قم، مطبعه ستاره، 1437ق.
    7. افروز، غلامعلی، روانشناسی تربیتی، تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان، 1372ش.
    8. امین زاده، محمدرضا، فرهنگ تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، مؤسسه در راه حق، 1376ش.
    9. پیروزفر، سهیلا و موسوی‌نیا، سعیده سادات، «بررسی روایات لعن «زرارة بن اعین» با توجه به جریان‌های کلامی امامیه»، علوم حدیث، ش75، 1394ش، صص134-116.
    10. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق ع، چ22، 1389ش.
    11. ترک زاده، جعفر و دیگران، «واکاوی و اعتباریابی الگوی مدیریت استعداد در ظرفیت سازمانی دانشگاهی»، توسعه اقتصاد، ش1، 1398ش، صص47-24.
    12. جباری، محمدرضا، «از سازمان وکالت تا فقاهت»، موعود، ش38، 1382ش، صص45-7.
    13. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه ع، قم، مؤسسه انصاریان، 1381ش.
    14. حائری زاده، سید علی و دیگران، «بررسی تأثیر روابط اجتماعی استاد- دانشجو بر موفقیت تحصیلی دانشجویان»، علوم اجتماعی فردوسی، ش 1، 1388ش، صص52-27.
    15. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت ع، 1409ق.
    16. حسنوند، زهرا و کریمی‌نیا، محمد مهدی و انصاری‌مقدم، مجتبی، «مطالعه تحلیلی سبک مناظرات امام صادق ع در اثبات امامت»، پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، ش31، 1400ش، صص107-94.
    17. حسینی هرندی، سید محمد حسین، نخبگان و انقلاب اسلامی، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1387ش.
    18. خدا بخشی هفشجانی، نسرین، «طراحی مدل خط مشی گذاری ارتقای نخبه پروری در نظام آموزشی ایران»، خط مشی گذاری عمومی در مدیریت، ش49، 1402ق، صص130-111.
    19. خنیفر، حسین، نگاهی دوباره به روش‌ها و فنون تدریس، قم، بوستان کتاب، 1381ش.
    20. خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، نشر ثقافه الاسلامیه، بی‌تا.
    21. درودی، فریبرز، «درآمدی بر انواع نقد و کارکردهای آن»، نقد کتاب، ش3، 1393ش، صص234-221.
    22. دیالمه، حسنا، الفکر التربوی الإسلامی عند الإمام جعفر بن محمد الصادق ع، بیروت، مکتبه العصریه، 1431ق.
    23. رستمی نسب، حلیمه و دیگران، «تعامل استاد - دانشجو و رابطۀ آن با رشد مهارت‌های شناختی دانشجویان»، مطالعات آموزش و یادگیری، ش 2، 1398ش، صص20-1.
    24. شریف زاده، حکیمه سادات و تسلیمیان، ناصر و جوادی بورا، محمدعلی، «جایگاه زیبایی شناسی در تعالیم تربیت دینی»، فلسفه تربیت، ش1، 1395ش، صص20-‌5.
    25. شلبی، احمد، تاریخ آموزش در اسلام، ترجمة محمد حسین ساکت، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، 1361ش.
    26. طالب زاده شوشتری، لیلا و خادمی اشکذری، ملوک، «مدیریت بهینه منابع انسانی نخبه با بررسی نیازها، موانع و مشکالت و راهکارهای پیشنهادی از دیدگاه خود آن‌ها»، پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، ش3، 1397ش، صص237-215.
    27. طبرسی، احمدبن علی طبرسی، احتجاج علی اهل اللجاج، مصحح محمد باقر موسوی خرسان، مشهد، نشر مرتضی، 1403ق.
    28. طوسی، محمدبن حسن، الأمالی، قم، دارالثقافه، 1414ق.
    29. طوسی، محمدبن حسن، الغیبه، ترجمة مجتبی عزیزی، قم، نشر مسجد مقدس جمکران، 1386ش.
    30. طوسی، محمدبن حسن، التّهذیب، موسوی خرسان، حسن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
    31. طوسی، محمدبن الحسن، فهرست کتب الشیعه و اصواهم و اسما المصنفین، طباطبایی، عبد العزیز، قم، مکتبه المحقق طباطبایی، بی‌تا.
    32. غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلام، ترجمة نورالله کسایی، تهران، دانشگاه تهران، 1372ش.
    33. فاضل قانع، حمید، «آینده‌پژوهی و جامعۀ مطلوب اسلامی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، ش1، 1388ش، صص68-45.
    34. فرازمند، علی، علم، «دانشمندان و جامعه»، زیست­شناسی ایران، ش1، 1396ش، صص7-1.
    35. فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین ع، 1406ق.
    36. قمی، عباس، سفینه البحار، قم، نشر اسوه، 1414ق.
    37. کشی، محمدبن عمر، اختیار معرفه الرجال، مصحح مهدی رجایی، قم، مؤسسه آل البیت ع، بی‌تا.
    38. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ترجمة علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
    39. مازندرانی، محمد هادی، شرح فروع کافی، ترجمة محمد جواد محمودی و محمد حسین درایتی، قم، دارالحدیث لطباعه و النشر، 1429ق.
    40. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالإحیاء التراث العربی، 1403ق.
    41. مروجی طبسی، محمد جواد، امام صادق ع و تکریم شاگردان، بی‌جا، نشر مبلغان، 1422ق.
    42. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۶۷ش.
    43. مفضل بن عمر، توحید مفضل، قم، نشر داوری، بی‌تا.
    44. مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، مصحح علی اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، الموتمر العالمی لألفیه الشیخ مفید، 1403ق.
    45. مفید، محمد بن علی، الإرشاد، تصحیح محمدباقر بهبودی، بی‌جا، انتشارات اسلامیه، 1389ش.
    46. مهریزی، مهدی، «مکتوبات حدیثی ائمه ع»، میراث حدیث شیعه، ش9، 1386ش، صص49-7.
    47. میرداماد، محمد باقر، التعلیقه علی اصول کافی، تحقیق مهدی رجائی، قم، الخیام، 1403ق.
    48. نجاشی، احمدین علی، رجال نجاشی، قم، نشرالاسلامی، 1407ق.
    49. نوایی، علی اکبر، «الزام‌های تخصص‌گرایی در حوزه‌ها»، حوزه، ش 159، 1390ش، صص180-154.
    50. نوروزی، رضاعلی و متقی، زهره، «زیبایی شناختی از منظر علامه جعفری و پیامدهای تربیتی آن»، بانوان شیعه، ش21، 1388ش، صص132-109.
    51. نوری، حسین بن محمد، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت ع، 1408ق.
پژوهش های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
پاییز و زمستان 1402
بهمن 1402
صفحه 147-180

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار