پژوهشی در رابطه با مشاوره امام علی علیه السلام به خلیفه دوم در خصوص فرش بهارستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه آزاد تربت حیدریه، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد مشهد، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد شاهرود، ایران

4 دانشیار گروه تاریخ اسلام گروه تاریخ دانشگاه علوم اسلامی رضوی، عضو هیئت تحریریه دوفصلنامه پژوهش‌های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، مشهد، ایران

چکیده

دربارۀ مشاوره‌های امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام به خلیفۀ دوم، خطبه‌ها و حکمت‌هایی در نهج‌البلاغه وجود دارد که شاهدی بر همکاری مصلحت‌آمیز ایشان با خلفا می‌باشد. یکی از اخبار موجود در فتوحات و کسب غنایم توسط اعراب مسلمان که دربارۀ وقایع سال 16 قمری در منابع تاریخی به ثبت رسیده، فرش معروف بهارستان است که در کاخ ساسانیان بوده و به مدینه فرستاده شده است. بنا بر گزارش منابع تاریخی، سعد بن ابی وقاص پس از فتح مدائن، این فرش را به مدینه فرستاد تا خلیفه دربارۀ آن تصمیم‌گیری نماید. این فرش در نهایت با مشاورۀ امام علی علیه السلام و به دستور خلیفۀ دوم، به قطعات کوچک تقسیم و بین مسلمانان توزیع شد. پژوهش حاضر بر آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و به استناد شواهد تاریخی که برای نخستین بار در تاریخ طبری و سپس در منابع دیگر تکرار شده، به بررسی اخبار مربوط به این فرش بپردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد خبر انتقال این فرش به مدینه، مشورت بین خلیفه و امام علی علیه السلام و سرنوشت نهایی فرش، ضعیف و غیر محتمل است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. * نهج‌البلاغه،گردآوری محمد بن حسین موسی شریف رضی، ترجمه محمد دشتی، قم، نشتا، 1390 ش.

    1. آبخیز، ابوالفضل و مهرابی، طهورث و لعل شاکری، مصطفی، «سرنوشت فرش بهارستان بعد از نبرد قادسیه (16ق/637م)»، تاریخنامه خوارزمی،ش14، زمستان 1395، صص22-5.
    2. ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابراهیم، بیروت، دارالاضواء، 1428 ق.
    3. ابن اثیر، عز الدین علی، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، 1410ق.
    4. ابن اعثم کوفی، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، 1411 ق.
    5. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتداء و الخبر فی ایام العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشان الاکبر، بیروت، دارالفکر، 1402.
    6. ابن سعد، محمد، طبقات الکبری، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران، نی، 1365ش.
    7. ابن شبه نمیری، عمر، تاریخ مدینه، ترجمه حسین صابری، تهران، مشعر، 1380ش.
    8. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
    9. ابن کثیر، ابی الفداء اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، دار ابن کثیر، 1405ق.
    10. ابن نجار، محمد بن محمود، الدر الثمینه فی اخبارالثمینه، بیروت، شرکه ارقم بن ابی ارقم،1410ق.
    11. اشعری، ابوالحسن علی بن ابراهیم، مقالات اسلامیین و اختلاف المصلین، ترجمه محسن مویدی، تهران، امیرکبیر، 1362ش.
    12. ازرقی، محمدبن عبدالله، اخبار مکه و ما جاء فیه من الآثار، تصحیح رشدی صالح، بیروت، دارالاندلس، 1416ق.
    13. الهامی، داود، اسلام و ایران، تهران، کانون نسل جدید، 1363ش.
    14. بخاری، الامام محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، دمشق- بیروت، دار ابن کثیر، 1423ق.
    15. بلعمی،ابوعلی محمدبن محمد، تاریخ بلعمی، تهران، انتشارات زوار،1399ش.
    16. حسینی فیروز آبادی، سید مرتضی، فضایل الخمسه من صحاح سته، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، 1392 ق.
    17. حسینی میلانی، سید محمد هادی، قادتنا کیف نعرفهم، قم، مهر، 1413 ق.
    18. حسینی، سید علی خان، ریاض السالکین، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی، 1412 ق.
    19. حلی، جمال الدین الحسن بن یوسف المطهر المعروف بعلامه حلی، الفین، ترجمه جعفر وجدانی، تهران، سنایی، 1389 ش.
    20. حنبل، احمد بن محمد، العلل و معرفه الرجال، ریاض، دارالخانی، 1411ق.
    21. حسینی خطیب، سید عبدالزهرا، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، بیروت،دارالزهرا، 1370ش.
    22. خواندمیر، غیاث الدین، تاریخ حبیب السیر، تهران، خیام، 1380ش.
    23. دینوری، عبد الله بن مسلم بن قتیبه، الامامه و السیاسه، ترجمه ناصر طباطبایی، تهران، ققنوس، 1380 ش.
    24. ذهبی، شمس الدین ابی عبدالله محمد بن احمد بن عثمان، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تصحیح الدکتور بشار عواد معروف، بیروت، دارالکتب العربی، 2003م.
    25. رحیم پور، شهدخت، فرش به روایت شاهنامه فردوسی در دوره‌های پیشدادیان و کیانیان، مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، س 7، ش 26، زمستان 1394، صص112-93.
    26. رزاز واسطی، اسلم بن سهل بحشل، تاریخ واسط، تحقیق عواد کورکیس، بیروت، عالم الکتب، 1406ق.
    27. سلیم بن قیس هلالی، اسرار آل محمد، ترجمه اسماعیل انصاری زنجانی، قم، بی‌نا، 1418‌ق.
    28. شابشتی، علی بن محمد، الدیارات، بیروت، دارالرائد، 1406ق.
    29. شریف القرشی، باقر، حیاه الامام الهادی، بی‌جا، بی‌نا، 1429ق.
    30. شریف رضی، محمد بن حسین، دیوان اشعار، تصحیح الحلو، عبدالفتاح محمد، بغداد، وزارت اعلام، 1415ق.
    31. شریف مرتضی، علی بن الحسین علم الهدی، امالی، قم، ذوی القربی، 1384 ش.
    32. شریف مرتضی، علی بن الحسین علم الهدی، الشافی فی الامامه، تهران، شریعت، 1426 ش.
    33. شریف مرتضی، علی بن الحسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ترجمه امیر سلمان رحیمی، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، چ 2، 1387 ش.
    34. شریف مرتضی، علی بن الحسین علم الهدی، رسائل، قم، دارالقرآن، 1405 ق.
    35. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، الاعتقادات، ترجمه سید محمد علی قلعه کهنه، قم، بی‌نا، 1352 ق.
    36. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، امالی، ترجمه آیت الله کمره‌ای، قم، اسلامیه، 1349ش.
    37. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، علل الشرایع، بیروت، دارالاندلس، 1430 ق.
    38. طباطبایی، علامه سید محمد حسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر نشر اسلامی، 1362 ش.
    39. طبرسی، امین الاسلام ابومنصور احمد بن علی بن ابیطالب، اعلام الوری باعلام التقی، ترجمه عزیزالله عطاردی، تهران، اسلامیه، 1377 ش.
    40. طبرسی، امین الاسلام ابومنصور احمد بن علی بن ابیطالب، الاحتجاج، بیروت، دارالاندلس، 1430ق.
    41. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، قم، اساطیر، 1362 ش.
    42. طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن شیخ الطائفه، الرسائل العشر، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1363 ش.
    43. طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن شیخ الطائفه، امالی، نجف، مطبعه نعمان، 1384 ق.
    44. طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن شیخ الطائفه، تلخیص الشافی، قم، مؤسسه انتشارات محبین، 1382 ش.
    45. عاملی، حسین جمعه، شروح نهج‌‌البلاغه؛ 210 شروح، بیروت، دارالفکر، 1403ق.
    46. عاملی، محمد بن الحسن الحر، اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، تصحیح هاشم رسول، ترجمه محمد نصراللهی و احمد جنتی، قم، مطبعه العلمیه، 1380 ق.
    47. عسکری، سید مرتضی، عبدالله بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ترجمه سید احمد فهری زنجانی و عطامحمد سردارنیا، قم، انتشارات علمی فرهنگی علامه عسکری، 1393ش.
    48. الغرباوی، حسن حمید عبید، العصمه فی الفکر الاسلامیه، دمشق، دار الطیبه، 1428 ق.
    49. فاسی، محمد بن احمد، العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین، تحقیق احمد عطا، محمد عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
    50. فاسی، محمد بن احمد، شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1421ق.
    51. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، قم، مکتبه آیت الله مرعشی، 1405 ق.
    52. قشیری حرانی، ابوعلی محمد بن سعید بن عبدالرحمن، تاریخ الرقة ومن نزلها من أصحاب رسول الله و التابعین و الفقهاء و المحدثین، بیروت، دارالبشائر الاسلامیه، 1410ق.
    53. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، بیروت، مؤسسه اعلمی مطبوعات، 1430 ق.
    54. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی، اصول کافی، کتاب الحجه، بیروت، دارالاندلس، 1420 ق.
    55. المبرد النحوی، ابوالعباس محمد بن یزید، الکامل فی اللغه و الادب، بیروت، دارالفکر العربی، 1999 م.
    56. متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم اسلامی یا رنسانس اسلامی، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، امیرکبیر، 1364.
    57. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1430 ش.
    58. مدرسی طباطبایی، سید حسن، مکتب در فرایند تکامل، تهران، کویر، 1387 ش.
    59. مسعودی، ابی الحسن علی بن الحسین بن علی، مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت، دارالاندلس، 1430 ق (ب).
    60. مسکویه، ابو علی، احمد بن محمد بن یعقوب، تجارب الامم و تعاقب الهمم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1421ق.
    61. مفید، محمد بن محمد بن نعمان العکبری البغدادی، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، بی‌نا، 1389ش.
    62. مفید، محمد بن محمد بن نعمان العکبری البغدادی، الجمل، قم، مکتب اعلام اسلامی،1371 ش.
    63. مفید، محمد بن محمد بن نعمان العکبری البغدادی، تصحیح الاعتقادات، قم، مهر، 1413 ق.
    64. منقری، نصر بن مزاحم، وقعه الصفین، بیروت، دار الاضواء، 1430 ق.
    65. موسوی بجنوردی، کاظم، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1383ش.
    66. مهدوی دامغانی، محمود، جلوۀ تاریخ در شرح نهج البلاغه، تهران، نی، 1375 ش.
    67. میرخواند، محمد بن خاوند شاه بلخی، روضه الصفا، تصحیح جمشید کیان فر، تهران، اساطیر، 1380ش.
    68. نیشابوری، محمد بن فتال الشهید، روضه الواعظین، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران، نی، 1375 ش.
    69. واقدی، محمد بن سعد کاتب، طبقات، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران، نی، 1365 ش.
    70. واقدی، محمد بن عمر، مغازی، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چ 3، 1387 ش.
    71. یوسفیان، حسن، پژوهشی در عصمت معصومان، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386 ش.